SöySəl Evi--- خانه شعر تركي

مرثيه شاعري دربندلي قمري

دوشنبه 22 خرداد 1391
+0 به یه ن
يازان رضا همراز

قمري نون گولشني چون غنچه دي گول لر آچيب
لاله و ياسمن و سوسن و سونبوللر آچيب
طوطي و بولبول شيدا نه عجب ديللر آچيب
رشك فردوس برين روضه ي رضوان گورونور .

دربندلي شعاعي

حله‌ بو گونده‌، ياس‌ تورنلريميزين‌ بزه‌يي‌ و شبه‌لريميزين‌ گوركملي‌ و گوزه‌گه‌ليم‌ شعرلرينين‌ قوشانلاريندان‌ رحمتلي‌ميرزه‌ محمدتقي‌قمري‌نين‌ آدي‌ ديللرين‌ ازبري‌دير. قمري‌ آذربايجانين‌ مرثيه‌ ادبياتينين‌ ان‌ پارلاق‌ و آرزي‌ گوز شاعيرلريندن‌ اولموشدور. چوخ‌ تاسف‌له‌ بو كيمي‌ بويوك‌ ؛ قورخو بيلمز شاعير حاقيندا گونوموزه‌ قدر بير مقاله‌ده ‌يازيلماميشدير و تذكره‌چيلر اونون‌ آدينا چاتجاق‌، دربندلي‌ دير يا اولو شاعيردير دئييه‌، رد اولموشلار. كيم‌ نه‌ بيلير بو دا بلكه‌ ادبياتچي‌لاريميزا داها بير آرتيق‌ نيسگيل‌ اولموشدور!...
الده‌ اولان‌ قايناقلارا اساس‌، اونون‌ دوغوم‌ يئري‌ آذربايجانين‌ شمال‌ حيصه‌سينده‌ «دربند» شهري‌ و آتاسينين‌ آدي‌ ابراهيم‌ و اوز آدي‌ ايسه‌ محمدتقي‌ اولموشدور. او شعر كيتابينين اون سوزونده اوزون بئله تانيدير : عبد حقير كثير الذنوب و التقصير محمد تقي ابن المرحوم ابراهيم الدربندي المتخلص بقمري ... ، بو عاليم و شاعير تقوالي‌ و متقي‌ بير آتانين‌ و آنانين‌ اوجاغيندا و قوجاغيندا بويا باشا چاتير. يازديقلارا اساس‌ «دربند شهري‌ اسكي‌دن‌ ديندارليق‌ ومرثيه‌ چيليك‌ جرياني‌نين‌ مركزي‌ اولموش‌ و خلقي‌ تعزيه‌ دارليقدا بوتون‌ آذربايجاندا مشهور اولموشلار.» دئمك‌« قمري‌ بئله‌ بير محيطده‌ يئتيشديگي‌ اوچون‌ بديعي‌ ذوق‌ و استعداديني‌ بويولدا ايشلتميش‌ و آنجاق‌ مرثيه‌ شعرلري‌يازميشدير.» بونا باخماياراق‌ كي‌، او بير مرثيه‌ و اهل‌ بيت‌ شاعيري‌ و مداحي‌ ايدي‌ جسارتي‌ده‌ ديللر ازبري ‌اولموشدور. « مرحوم‌ فريدون‌ [بيگ‌]كوچرلي‌نين‌ يازيغي‌ كيمي‌: حكام‌ حضوروندا و عمومي‌ توپلانتيلاردا دربند اهلي‌ نين‌ احتياجيني‌ بيلديرن‌ و عرض‌ حال‌ و دردلريني‌ عرصه‌ي‌ ظهوره‌ گتيرن‌ دلاور... بير وجود ايدي‌.» كوچرلي آرتيريركي ؛ قمري 74 ايل حايات سورموشدور . او ؛ گويا 1309 ينجي هجري ايلينده دونياسين ديشميشدير . اگر بو روايتي قبول ائتسك شاعير ميرزه محمد تقي قمري 1234 ينجي ايلينده آنادان اولموشدور .
بو كيمي‌ انساني‌ صفت‌لره‌ ماليك‌ اولان‌ شاعيرين شعرلرينه هابئله ياراديجيليغينا عايد سامبباللي بير مقاله قلمه آلينماميشدير حورمتلي‌ عاليم‌ دوقتور هئيت‌ جنابلاري‌ او داهي‌نين‌ 1250 ده‌ دوغولدوغون‌ ذكر ائتسه‌ده‌؛ آنجاق‌ تقريباً اونونلا ياخين ‌زاماندا اولان‌ تبريز عاريف‌ و شاعيرلريندن‌ اولان‌ اسرار علي‌ شاه‌ اوز آنتولوژو سوندا يازير: «شبيه‌ گردان‌ بوده‌ و در آن‌ كاردستبرد داشته‌ بناي‌ روضه‌ خواني‌ و مقتل‌ نويسي‌ نهاده‌ كتاب‌ كنز المصائب‌ را به‌ نظم‌ در آورده‌ و الحال‌ كه‌ زياده‌ از 1240 سال‌ است‌ كسي‌ بدين‌ طريق‌ مقتل‌ به‌ نظم‌ نكشيده‌ و آن‌ مكرر در تبريز چاپ‌ شده‌ و معروفست‌.» بئله‌ليك‌له‌ گوروروك‌، اونون‌ دوغوم‌ تاريخيندن‌ بيرزاد الده‌ اولا بيلمير و نئجه‌ دئييرلر ال‌ بوشا چيخير. آنجاق‌ اونون‌ الده‌ اولان‌كنزالمصائب‌ كيتابيندان‌ بئله‌ دوشونمك‌ اولور كي‌، او ساوادلي‌ و جماعت‌ ايچره‌ نفوذلي‌ بير عاليم‌ ايدي‌. قمري‌نين‌كيتابينا يازديغي‌ بير منثور و اوچ‌ ديللي‌ مقدمه‌دن‌، اونون‌ آنا ديليندن‌ علاوه‌ فارسجا و عربجه‌يه‌ ده‌ تام‌ شكيل‌ده‌ تانيش‌اولدوغو اوزه‌ چيخيب ؛ دوشونولور كي‌، آنا ديليندن‌ علاوه‌ آد وئردييميز ديللرده‌ اثرلر يازيب‌ ياراديب . قمري نين باشقا بير اثري ده اولموشدور كي آدين "كنز المعارف" قويموشدور . تاسف له گونوموزه قدر چاپ اولمايان بو كتاب ياريمچيليق قالسادا اونون اوغلو اونو تكميل لتميشدير. بو اليازما كيتابدان بير نسخه باكي نين اليازمالار فوندوندا قورونور .كنزالمعارف ده نئچه ساقي نامه ؛ قصيده ؛ رباعي ؛ مثنوي و باشقا ژانرلرده شعرلر ايستر توركجه ايستر فارسجا ايستر سه ده عربجه يازيلميشلار . دئديك لره گوره اونون اوغلانلارين ميرزه جعفر و ميرزه علي اصغر رياضي ني بير مدت ده حاكيم لر آزار و اذيت وئرميشلر آنجاق شاعيرين تدبيري ايله او چتين ليكلرده حل اولونموشدور .
قمري‌ طبعين‌ غزل‌ ده‌، قصيده‌ده‌، مثنوي‌ده‌ و ساير قاليب‌لاردا سيناميشدير. اونون‌ الده‌ اولان‌ آز غزللري‌ اينجه‌، مرثيه‌لري‌ ايسه‌ دولغون‌ و يانيقلي‌ ديرلار. او ليريكايا ياخين‌لاش‌ سادا، آنجاق‌، ذاتاً بير نووحه‌ و مرثيه‌ شاعيري‌ دير وچوخ‌ جالب‌ ديركي‌، ادبياتيميزين‌ بو ده‌يرلي‌ قولوندا ايره‌لي‌ و گوزه‌گه‌ليم‌ آتديم‌لار آتميشدير.
قمري‌نين‌ كنزالمصائب‌ كيتابين‌ اوخودوقدا، بئله‌ دوشونمك‌ اولور كي‌، او شعر سئوه‌ر و اجتماعي‌ بير شاعير ايدي‌ ودوورونون‌ شاعيرلري‌ ايله‌ آز چوخ‌ علاقه‌ ساخلاميشدير و يئرلي‌ يئرينده‌ عصرينين‌ شاعيرلريندن‌ ده‌ شعرلرينده ‌احتراملا آد آپارميشدير.
او، كيتابين‌ 13 اونجو صحيفه‌ سينده‌ «كيفيت‌ ابتدا نمودن‌ نظم‌ كتاب‌» باشليقلي‌ شعرينده‌ 10 نفر حدودوندا اوست‌ اوسته‌ مرثيه‌ شاعيرلريميزدن‌ آد آپاراراق‌، بير 44 بيت‌ ليك‌ مثنوي‌ قوشموشدور. اورادا ذكر اولونان‌ شاعيرلردن‌ماراغالي‌ دخيل‌، كاشانلي‌ محتشم‌، زونوزلو فنا، دهلي‌ لي‌ بيدل‌، دربندلي‌ فيضي‌، كلاسي‌، به‌ي‌ ديلي‌ ائليندن‌ اولان‌ حاج‌ سوليمان‌ صاحبي‌ و نهايت‌ باقر آدلي‌ بير شاعيرين‌ ده‌آدين‌ ذكر ائتميشدير. آد وئرديميز شاعيرلرين‌ ياشايشي‌ وياراديجيليغي‌ حاقدا آز چوخ‌ بيلگي‌لروار آنجاق‌ باقر آدلانان‌ شاعيردن‌ چوخ‌ آز بير معلومات‌ الده‌ ائده‌ بيلديك‌ اودا بوكي‌، باقر دورونون‌ نسبتاً تانينميش‌ شاعيرلريندن‌ ايدي‌ كي‌، بير شعري‌ ده‌ كنز المصائبه‌ داخيل‌ اولموشدور. قمري‌ همين‌شاعيردن‌ بئله‌ تعريف‌ ائدير:

اولوم‌ نه‌ نوع‌ ايلن‌ هم‌ داستان‌ باقر ايلن‌
عزا مجالسيني‌ دولدوروب‌ جواهر ايلن‌
ايندي‌ موللا باقر مقدس‌ ليواري‌ دن‌ بير شعر :
باغلاندي‌ گوش‌ صوت‌ و صدادن‌ ياواش‌ ياواش‌
گوز تيره‌ لندي‌ دوشدو ضيادان‌ ياواش‌-ياواش‌
ديز طاقتي‌ كسيلدي‌ ايكيني‌ اوچ‌ ائيله‌مك‌
توتوم‌ ال‌ ايله‌ عصادان‌ ياواش‌، ياواش‌
بانوي‌ زبان‌ دراز اولوبان‌ تند و تلخ‌
گوي‌غوغا بلند اولدو سرادان‌ ياواش‌، ياواش‌
درد والم‌ سپاهي‌ دوروب‌ پيشگاهده
‌گرك‌ اجل‌ يئتيشدي‌ قفادان‌ ياواش‌، ياواش‌

قمري‌ نين‌ شعرلرينده‌ خاقاني‌يه‌ علاقه‌ دار اولدوسودا گورونور.

اولمه‌يه‌ ائيله‌ گذر مملكت‌ شيرواني
‌نظمده‌ فرقه‌ شاعيرلره‌ خاقاني‌ گوتور
سوله‌ خاقاني‌يه‌ اي‌ چين‌ سخن‌ خاقاني
‌ارمغان‌ ايله‌ دوتوب‌ نظم‌ در افشاني‌ گوتور

هابئله‌ او اوز همشهرلي‌سي‌ و هم‌ يئرلي‌سي‌ اولان‌ ملا فيض‌الله‌ نين‌ :

طاير طبعيم‌ فراز عرشه‌ شهپر آختارور
الده‌ خنجر تن‌ ده‌ جوشن‌ سرده‌ مغفر آختارور
مطلع‌ لي‌ شعريني‌ بئله‌ قارشيلايب‌ :
شاهباز طبع‌ عزا دور بالا آختارور
ارتفاع‌ طارم‌ افلاك‌ مينا آختارور

و سون‌ بئيتينده‌ يازير :

فيضي‌ وار فيض‌ علوم‌ حضرت‌ فياض‌ دن‌
قمري‌ بي‌ خانمان‌ عين‌ توللّا آختارور

كنز المصائب‌ ده‌ گوروندويو كيمي‌، قمري‌ ايله‌ فيضي‌نين‌ داها آرتيق‌ و ياخين‌ علاقه‌لري‌ وار ايدي‌. بو شاعير حاقدا معلومات‌ يوخدور. آنجاق‌ دربندلي‌ و بير عاليم‌ اولدوسو بللي‌ دير. بو آرزي‌ گوز و اولو شاعيريميز حاقدا گوزدن‌گئچيردييميز آنتولوژولاردا چوخ‌ تاسف‌لر اولسون‌ كي‌ بير شئي‌ تاپا بيلمه‌ديك‌. آمما ده‌يرلي‌ يول‌ ژورنالي‌نين‌ دوردونجو ‌سايسيندا فيض‌ تخلوصلو شاعير كيم‌ دير؟» (7) باشليقلي‌ مقاله‌ده‌ دئدييميز كيمي‌ بير «فيض‌» آدلي‌ شاعيردن‌ چوخ‌ قيسا سوز-صحبت‌ آچيلميشدير. او يازيدا قئيد اولموشدوركي‌، فيضي‌نين‌ بير اليازما مجموعه‌ ده‌ نئچه‌ غزلي‌ ايله‌ برابر بير مكتوبي‌ سالين‌ميشدير. بو مجموعه‌ تهران‌ دانشگاهيندا قورونور و مقاله‌ني‌ يازان‌ ذكر ائتميشدير كي‌، غزللر ومكتوب‌شاعيرين‌ اوز خطي‌ ايله‌ هجري‌ 1286 دا يازيلميشدير. شاعير گويا اورادا گتيريلن‌ مكتوبو مكه‌ سفرينده‌ بير بللي‌اولمايان‌ آداما يازميش‌ و مكتوبدا امام‌ حسين‌ حضرت‌لريندن‌ ده‌ نيسگيلي‌ آد آپاريلميشدير. فيكريميزجه‌ چوخ‌ احتمال‌كي‌، بو فيض‌ همان‌ موللا فيض‌اله‌ فيضي‌ دربندي‌ دير. بو فيكير و دوشونجه‌ني‌ گوجلنديرن‌ قمري‌ ايله‌ فيضي‌نين‌ بيرعصرده‌ اولدوقلاري‌، ايكينجي‌سي‌ ايسه‌ مكتوبدا قئيد اولموش‌ كيمي‌ او بير ديندار و اهل‌ بيته‌ علاقه‌لي‌ شاعير اولدوغو آيدين‌ اولور. اوچونجوسو ايسه‌ قمري‌نين‌ ده‌ شعر ديوانيندا فيضي‌نين‌ مرثيه‌سي‌ نين‌ ذكر اولماسي‌ دير. اير بئله‌ اولسا فيضي‌نين‌ ده‌ باشايشينا بير ايشيق‌ ساچيلير و بو ايكي‌ شاعيرين‌ آراسيندا يئني‌ بير جيغير آچيلير. و هئچ‌ شوبهه‌ اولابيلمز كي‌ فيضي‌ كيمي‌ شاعير دفتر سيز دستك‌ سيز اولا بيلمز و بو فيض‌ همان‌ فيض‌ اولماسيندا شوبهه‌ يئري‌ قالمير و نهايت‌قالسادا چوخ‌ آز قالير. موللا فيض‌اله‌ فيضي‌ دربندي‌، قمري‌نين‌ مدحينده‌ بئش رباعي‌ يازميش‌ و اونو اولدوقجا تعريف‌- تمجيد ائتميشدير.

الا يا ايها القمري‌ بيانون‌ مايه‌ بهجت‌
يازيب‌ دير لوح‌ سينونده‌ قلم‌ اسرار پر حكمت‌
دم‌ روح‌ القدس‌ دور بو و يا سحر مجلل‌ دور
اگر خصمون‌ اولا منكر بو حجت‌ الده‌ دور حجّت‌

اونون بير سيرا شاعيرلرله ادبي آل وئرلري اولموشدور . اونلاردان بويوك شاعيريميز شيروانلي سيد عظيمي گوسترمك اولار . سيد عظيم شيرواني اوز ديرلي آنتولوژوسوندا قمري ايله علاقه دار بو سوزلري قئيد ائتميشدير : بير قصيده باب الابواب دربنددن يازيب شعراي اربعه ي شعر اونا روانه ائتميشدير . همين قصيده ده مولانا جناب غافل ؛ بيخود ؛ ضوبي و بنده ي حقيري هجو ائتميشدي . سيد عظيم دن سوواي او اوز هم يئرلي سي اولان دربندلي شعاعي له ده شعرلشميشدير كي شعاعي نين بير شعرين قمريه گوره مقاله ميزين اونونده گتيرديك .
قمري‌نين‌ شعرلرين‌ واراقلايب‌ اوخوياندا اونو دوغرودان‌ دوغروسو بير شاعير گوروروك‌. بو مسئله‌يه‌ سانكي‌ اوزوده‌ واقف‌ ايدي‌ نييه‌ كي‌، او شعري‌ سئويب‌ و شاعيرلينيدن‌ هئچ‌ زامان‌ كور پئشمان‌ اولماميشدير باخين‌.

شعردير حد كماله‌ يئتيرن‌ معرفتي
‌شعر دور انجمن‌ آراي‌ عموم‌ العرفا
شعر بير بحردي بطني‌ صدفي‌دور يتيم‌
او صدف‌ دور نه‌ محتاج‌ و شاه‌ ايله‌ گدا.

شاعيريميز ده بير سيرا باشقا اونجول شاعيرلر كيمي مين ايلدن بري اوجو بير طرفه باغلانمايان عقل و عشق مباحثه لرينه گيريشيب بو اوجو بوجاغي بللي اولمايان بحث لره ده قيپ قويور . قمري نين همين مباحثه لره داير بير نئچه شعري ماراقلا ديوانينا داخيل اولونموشدور . ايندي همين مناظره لرين بير نئچه بيتين بيرگه اوخوياق :

مناظره عشق و عقل
كنزنصايحين آچوبان عقل تاجدار
چكدي بيان رشته يه بو در شاهوار
اي دل وفاسي يوخدو دل آرا گوزللرين
جور و جفاسي چوخدي بو رعنا گوزللرين
هر قاشي بير قلينج كيمي باخديقجا قان توكر
انصافي يوخدو ذره جه اصلا گوزللرين
مژگان خدنگيني دوزلويوب قلب عاشقه
وار گوزلرينده فتـنه عظما گوزللرين
آغلانمايون يالان ديلينه ؛ فتـنه قلبينه
بوندان بتر يهود و نصارا گوزللرين
افعي ايلان دي كاكلي بو ائو يخانلارين
يوخ نيشينه علاج مداوا گوزللرين
شيرين ديل ايله دامه چكيب صيد ائدر سني
ظلمينه سونرا ائله تماشا گوزللرين
لعل لبينده سوز آجي دير زهر مار تك
عشاق اولدورن لب حمرا گوزللرين
هئچ بيلميب له رحم ندور داش اوركلي لر
لعنت وفاسينا بئله زيبا گوزللرين

كنزالمصائب‌ ده‌ بير بيت‌ده‌ اولموشسا خانا، به‌يه‌، سولطانا، تعريف‌ يا خود مدح‌ گورونمور نييه‌ كي‌، قمري‌ يالنيز ائمه‌ني‌مدح‌ ائدير و بو ايشينه‌ يئري‌ گلميشكن‌ فخر ده ائدير. منه‌ بئله‌ گليركي‌، نه‌قدر عاشورا ماجراسي‌ وار قمري‌نين‌ ده‌ اورك‌يانديريجي‌ نوحه‌ و مرثيه‌لري‌ده‌ وار. نه‌ قدر مرثيه‌ ادبياتي‌ وار، قمري‌ده‌ وار. دئديك‌لره‌ گوره‌ او عومرونون‌ سون‌لاريندا داغستانا سفر ائدير و گويا اورادا فاني‌ دونيادان‌ باقي‌ دونيايا عروج‌ ائدير. قمري‌نين‌ هله‌ليك‌ مزاري‌ داغستان‌ شهرلرينين‌بيرينده‌ بللي‌ دير و بو شعرلر اونون‌ قبير داشينا نقر اولونوب‌.

بير عومر يا حسين‌ دئميشم‌ يا حسين‌ سنه
‌ايندي‌ يامان‌ گونوم‌ دور اليمدن‌ ياپيش‌ آغا
بو قبر گوشه‌ سينده‌ غريبم‌ آدام‌ سيزام‌
نه‌ بوردا بير قوهوم‌ تاپيلير نه‌ تانيش‌ آغا
قورخوم‌ بودور كيريخديرا نكرين‌ «قمري‌» نو
گل‌ سن‌ اوزون‌ منيم‌ عوضيمدن‌ دانيش‌ آغا

هله‌ بيرينجي‌ دونه‌ چاپ‌ اولان‌ بو شعري‌ تبريز عاليم‌لريندن‌ و دين‌ خامي‌ آقاي‌ عصري‌ رحمتلي‌ قمري‌نين‌ قبرين‌ داغستان‌اولكه‌سينده‌ زيارت‌ ائدنده‌ اونون‌ قبير داشيندان‌ يازميشدير كي‌ شعر بيزه‌ ادبياتچي‌ و معارف‌ معليمي‌ اوستاد حاج‌موسي‌ هريسي‌نين‌ توسطي‌ ايله‌ چاتميشدير كي‌ يئري‌ وار اوز تشكر و منت‌ دارليغيميزي‌ بيلديريب‌ و عاليم‌لريميز وادبياتچي‌لاريميزدان‌ ايسته‌يك‌ كي‌، بو حق‌ شاعيري‌نين‌ ياشايش‌ و ياراديجيليغي‌نا داير آرتيق‌ عنايت‌ و توجه‌ احمال‌ائدسينلر. روحو شاد مزاري‌ نورلا اولسون‌.

قايناقلاريميز :

-كليات كتاب كنزالمصائب قمري – نشر موسسه علمي ؛ تهران ؛ بو تاريخ سيز كيتاب اجتمال وئريلير كي رحمتلي تبريزلي علي نين تشبثي ايله چاپ اولوب .
-آذربايجان ادبيات تاريخينه بير باخيش ؛ دوقتور جواد هيئت ؛ وارليق درگي سينين اوزل سايلاريندان ؛ تهران
-يول ژورنالي ؛ تهران 1370- 1369 ؛ 4 و 10 ينجي نومره لر
-دانشمندان آذربايجان ؛ محمد علي خان تربيت ؛ تهران 1378 ؛ همين چاپ غلامرضا طباطبائي مجدين همتي ايله ارشاد اسلامي اداره سينين چاپخاناسيندا چاپ اولموشدور
-بو سطيرين يازارينين شخصي يادداشت لاري
-تذكره سيد عظيم شيرواني ص 159 – نقل اولونور : ديوان اشعار تركي سيد عظيم شيرواني ؛ توپلايب حاضيرلايان ؛ دوقتور حسين محمد زاده صديق ؛ تبريز 1386 ؛ نداي شمس نشري
-ديوان كامل شعاعي / شعاعي دربندي / به كوشش يوسف پيري –نشر پيري؛ بهار 86 ؛ تهران


بؤلوم : قمري دربنديAZ-TR
یازار : ائشيلداق


بلاگا گؤره



    شعر توركي- خانه شعر توركي-شاعران و اديبان تورك-بيوگرافي شاعران تورك-زندگي نامه شاعران تورك-سويسل-
    شعر تركي-خانه شعر تركي-شاعران و اديبان ترك-بيوگرافي شاعران ترك-زندگي نامه شاعران ترك-

بؤلوم لر

سون یازیلار

باغلانتی لار

یولداش لار

آرشیو

ایمکان لار

سایغاج