SöySəl Evi--- خانه شعر تركي

ميرزه نصرالله بهار شيرواني و ايران شاعيرلري

سه شنبه 30 خرداد 1391
+0 به یه ن
ميرزه نصرالله بهار شيرواني و ايران شاعيرلري
نوشته شده توسط سحر حسن زاده
ريحان آي دمير

 
كوچورن ، سحر حسن زاده
  قايناخ همراز
   


 

19 ينجي عصرده ايران دا قاجار خانداني حكمرانليق ائديردي. اصل لري تورك اولان قاجار حكمدارلاري ايران ادبياتي ني حمايه ائتمك له ياناشي، تورك جه اثرلرين يازيلماسي نا دا امكان ياراديرديلار.

 

بهار حاقيندا معلومات وئره­ركن گوركملي آذربايجان عاليمي ف. كؤچرلي اونون ناصيرالدين شاهين ساراييندا «ملك الشعرا» آدي آلماسينا اشاره ائدير.1

 

ناصيرالدين شاه ابن محمد ابن عباس ميرزه  ابن فتح علي قاجار اوغلو قاجارلارين 4 حكمداري دير. او، هجري قمري 1247-جي ايلده دوغولوب و 1313-جو ايلده 46 ياشيندا وفات ائديب.2

هله 19 عصرين بير ياريسيندا ايلك قاجار حكمدارلارينين سارايي مشهور شاعيرلرين سيغيناجاغينا چئوريلميش دير. شاه ساراييندا، شاهزاده لرين، بويوك فئودال لارين ساراييندا سايسيز اعيانلارلا ياناشي يوزلرله قصيده يازان شاعير ايستي يئر تاپميشدي. قاباقجيل ضيالي لارين بير قيسمي بونو گورور، عصرلرله شهرت تاپميش  ايران ادبياتينين دوشدويو بو وضعيت اوچون گؤز ياشي آخيديردي. ائله بو سبب دن ده، بهار شيرواني سارايدا ياشاماقدان بويون قاچيرميش، اؤز اوريينين سسي ايله يازماغي بوتون انعام لاردان اوستون توتموشدور. بهار حاققيندا معلومات وئرن ندقيقات چي- عاليم س. ممتاز اونون يالنيز بير گئجه ناصيرالدين شاه ين ساراييندا قوناق قاليب فارس شاعيرلري قاآني، سروش، فروغي، رضاقولو خان هدايت له گوروشدويونو و قاآني نين اونو اؤزونه برابر توتدوغونو سؤيله يير.3

 

بس شعرده بهار اؤزونه برابر توتان «اوستاد قاآني» اؤزو كيم دير؟ نه اوچون بهار محض قاآني مكتبينين داوامچي سي كيمي تانينميش دير؟بو شاعيرلري ياخينلاشديران داها نه كيمي ماراقلي جهت لر وار؟

 

ميرزه حبيب الله شيرازي – تخلصو «قاآني» (1223 هـ. ق) شيرازدا دوغولوب. بابيله مدرسه سيني بيتيرديكدن سونرا، بير نئچه ايل اصفهان دا رياضيات و باشقا علم لري، همچنين اسلامي اؤيرنمك له مشغول اولموش، سونرا شيرازا قاييديب عروض تدريس ائتميش دير. بورادا اولار كن ، او، خاقاني نين ، انورين ديوانلاريني اؤيرنمه يه باشلايير. بير مدت سونرا فتح علي شاه اوغلو حسن علي ميرزه شيرازا گلير و اونو تربيه آلماسينا حمايه گؤسترير. حسن علي ميرزه نين حمايه سي ايله شاعير مشهد ده رياضيات، حسابي اؤيرنمك له مشغول اولور و اونون تكليفي ايله «قاآني» تخلوصونو قبول ائدير (حسن علي ميرزه نين اوغلو اوكتاي قاآني نين آدينا گوره).4 شاعير داها سونرا رشت، گيلان، مازندران، آذربايجاني گزميش و مختليف علم لره يييه لنميشدير. او، بير چوخ سفرلر ائتميش و نتيجه ده فتح علي شاه ين ساراييندا «مجتهدالشعرا» آديني قازانميش دير.

 

قاآني اؤز آنا ديليندن باشقا، عرب، تورك ديللريني ده يوكسك سوييه ده بيليردي. ايلك فارس ديللي شاعيردير كي، فرانسيز ديلينه بلد ايدي. ميرزا تقي خان اميركبيرين قاآني يه آجيغي توتماسي و اونا رسمي شاعير اولدوغونا گوره وئردي يي معاشي كسديكدن سونرا امير اونا فرانسيز ديلينده بير كتاب وئرميش و فارس ديلينه ترجمه ائتمه سيني خواهيش ائتميش دير. قاآني هر هفته بير جزو ترجمه ائدير و بونون عوضينده 5 تومن مبلغينده معاش آليردي.5

 

فاآني فرانسيز ديليني قاجار شاهزاده لرينين خاريجي ديل معلم لريندن، كئشيش لر و خاريجي طلبه لردن اؤيرنميش دير. شيرازدا اولدوغو 3 ايل مدتينده – 62-1359 هـ. ق ايل لرينده يئنه ده 4-3 آي انگليس ديليني اويرنمه يه صرف ائتميش و بو ديلي ده كيفايت قدر ياخشي اؤيرنميش دير.6

 

قاآني اؤز شعرينده درين فلسفي و الله اي اؤيرنمه «عرفاني» موضوع لاردان استفاده ائتميش، داها چوخ طبيعت و حيات دان بهره لنميش دير.

 

بهاري قاآني ايله ياخينلاشديران جهت لر كيمي آشاغيداكي لاري گؤستره بيله ريك:

 

1- هر ايكي شاعيرين بويوك خاقاني يه محبتي و اونون ياراديجيليغيندان بهره لنمسي؛ هر ايكي شاعير گنج ليك ياشلاريندان خاقاني نين «ديوان»يني اؤيرن مه يه باشلاميش لارسا دا، بهار آرتيق اورتا ياشلاريندا «تحفه الاعراقئين» نظيره اولان «تحفه الاحيببا» اثريني يازميشدير.

 

2- معلوم اولدوغو كيمي، قاآني اثرلرينين ايلك توپلوسو هندوستاندا نثر ائديليب. ايرانلا قونشو اولماسي نتيجه سينده ايران شاعيرلري بورادا يارانان مترقي فيكيرلي ادبيات دان بهره لنيرديلر. بورانين قاباقجيل شاعيرلري اوروپا ديللرينده اولان اثرلري «اوردو» ديلينه ترجمه ائدير، اونلارا نظيره لر يازارديلار. يقين كي، ائله بهارين بو ديلي اؤيرنمه سينين بو ديلده شعر يازماسينين سبب لريندن  بيري ده بودور. بلكه ده، بهارين اثرلري ده، هندوستاندا چاپ اولونوب و بيز بو واختا قدر بو باره ده هئچ دوشونمه ميشيك.

 

3- انگيلتره نين ايراني موحاريبه يه جلب ائتميش، ناصيرالدين شاه ين تئز-تئز پاريسه گئده رك اوراداكي انگيليس نماينده لري ايله دانيشيقلار آپارماسي، اوروپا ديلي بيلن زيالي لارين دولت ايشلرينه ايره لي چكيلمه سي بو عاميل لر قاآني تك بهاري دا جلب ائتميش و فرانسيز ديليني مكمل منيمسه يه رك، حتي بو ديلده شعر يازميش، شبهه سيز، ترجمه لر ده ائتميش دير.

 

قاآني ياراديجيليغينين پوئتيك خصوصيت لريندن صحبت آچاركن دئمك لازيم دير كي، «ملك الشعرا» بهار قاآني حاققيندا دئيير: «صبا» مكتبي نين داوام چي لاريندان اولوب، بو معنادا زمانه ايله اويغون گئتميشدي. سفرلري زماني تدقيقات لار آپارميش، قديم استادلارين بير قيسمي ني تنقيد ائتميش و نهايت ، اوندان سونرا قاآني اوسلوبو كيمي شهرت تاپميش بير اصول ياراتميش دير.7  بئله ليك له، او، اؤزو اوچون ائله بير مكتب ياراتميش دير كي، اوزون مدت ايران و اونون ولايت لرينين شاعيرلري اونو تقليد ائدن شعرلر يازميش لار.

 

بهار شيرواني نين ناصيرالدين شاه ين ساراييندا تانيش اولدوغو سروش، فروغي، رضاقولو خان هدايت حاققيندا آشاغيداكي معلومات لاري الده ائده بيلديك:

 

سروش- ميرزه  محمدعلي 1228 هـ. ق ايلينده دوغولوب. اوشاقليقدان شعره هوسي اولوب. اصفهاندا تحصيل آلديقدان سونرا اؤز اؤورونون باشقا شاعيرلري كيمي حاكيم لرين مدحينده قصيده لر يازيب. 23 ياشيندا كاشانا گلير. بير مدت سونرا تبريزه كؤچور و بورادا اوزون مدت قالير. سونرالار تهرانا گلير. و سارايدا خصوصي حورمت صاحيب لريندن اولور. شاه دان خان آديني و «ملك الشعرا» لقبيني قازانير. 1285 هـ.ق ايلينده 57 ياشيندا تهراندا وفات ائتميش دير. اثرلريندن قصيده لري، «اوردي بهشت نامه» ، «الهي نامه» كيمي مثنوي لري، «شمرالمناقيب» آدلي بير كيتابي وار. ايكي جيلد دن عيبارت ديواني نشر اولونوب.8 فروغي-ميرزه عباس بسطامي قاجار دؤورونون مشهور غزل شاعيري ايدي. تحصيلي چوخ اولماسا دا، اؤز سعيي نتيجه سينده سعدي و حافظ شعرلرينده كي غزل رمزلري ايله تانيش اولور. اول لر داشيديغي مسكين تخلوصونو سونرالار فروغي يه دييشير. شاعير عرفانا ماراق گوسترميش و تصوف يولونو توتموش دور. ناصيرالدين شاه ين دؤورونده آيدا بير نئچه ساعات اونون حضوروندا اولور، ناصيرالدين اوندان لذت آلير، اؤزو باشلاديغي غزل لري اونون تاماملاماسي خواهيش ائدير. 1374-جو ايلده وفات ائديب. سعدي، حافظ-ي تقليد ائتسه ده، اونلاردا اؤزو خصوصي اختراع لار ائتميش دير.9

 

بو شاعير لر حاققيندا معلومات وئرمك ده مقصد بهار شيرواني نين ايراندا ياشاياركن هانسي بويوك اديب لرين احاطه سينده اولدوغونو گؤسترمك دير.

 

س. ممتاز بهار حاققيندا معلومات وئرن ايلك منبع كيمي 19 عصرين سونو – 20 عصرين اول لرينده ياشاميش گوركملي ايران تذكيره چي سي رضا قولو خان هدايتين آديني چكير.س. ممتازين بو ال يازماسيندا اوخويوروق: «ايشده او سفرينده «ملك الشعرا» صبوري كاشاني و رضا قولو خان هدايت تخلوصو ايله گؤروشموش دور. «مجمع الفصحا» اثرينده - «طبعي خوش دارد» - خوش طبعي واردير» ، - دئيه تورك شاعيري حاققيندا گؤزل بير جمله ايشلدير. بو دفعه يئنه ده تهران دا رضا قولو خان هدايت له گوروشموش و صميمي بير دوست اولورلار. 10

 

رضا قولو خان هدايت بهار شيرواني حاققيندا بئله معلومات وئرير: «آدي ميرزه نصرالله دير و اصلي شاماخي شيروانين دان دير. جوان ليق دا سياحت و تجارت عزمي ايله هندوستانا سفر ائدير و بير نئچه ايل اورادا قالير. 1275 هجري ايلينده دارالخلفايه گلدي و صحبت ائتديك. يئنه ده خراسانا گئتدي و خوش طبعي واردير.11

 

بس رضاقولو خان هدايت اؤزو كيم ايدي و اونون داها هانسي اثرلري بيزه معلوم دور؟

 

رضا قولو خان هدايت 19 عصرين سونوندا دارالفونونا رهبرليك ائدير و اوزونون خواجه حافظ شيرازي نين معاويني اولان شيخ كمال خواجه الدين نسل يندن اولدوغونو سؤيله يير.شيرازي نين والي لييي فيروز ميرزه يه تاپيشيري لاركن ر. هدايت يئنه ده شيراز دا ايدي و يئنه ده ، بير مدت اونون يانيندا قالير و فيروز ميرزه نين والي لييي كرمانا دييشندن سونرا ، اونون قارداشي فروع الدين ميرزه نين نديمي اولور.

 

1264 هـ. ق ايلينده محمدشاه هرات موحاريبه سيندن تهرانا قاييداركن ر. هدايت فارس ايالتي نين والي سي اولان فروع الدين ميرزه نين حامي لييي ايله تهرانا گلير و حاجي ميرزه آغاسي نين ائوينه دوشور. او، رضاقولو خاني ياخشي قارشيلايير و سارايدا اونو تانيدير. محمدشاه اونو شيرازا قاييتماغا قويمور و اوغلو عباس ميرزه ملك آرام تربيه سيني اونا تاپيشيرير. بورادا عباس ميرزه نين فوق العاده محبتينه صاحيب اولور و «له له باشي» كيمي مشهورلاشير.

 

رضاقولو خان سارايدا بويوك حورمت له ياشايير ، محمد شاه ين سفرلرينده و حضوروندا اونونلا اولور و مشهور «رياض العارفين» تذكيره سيني اونون آدينا ترتيب ائدير. محمد شاه ين وفاتيندان (1264 هـ.ق) سونرا 1267-جي ايلده نصيرالدين شاه اونو خدمتينه چاغيرير و سارايدا تشكيل ائتدييي بير سياسي هيئتين رياست لييينه سئچيلير. سونرا ايسه اوزونو خيوه واليسي اعلان ائتميش محمدعلي خانين سارايينا گؤنده رير.

 

بو سفرده شاعير اميركبيرين گؤستريشي ايله «خوارزم سفر نامه سي» آدلي اثريني يازير. اونو فرانسيز ديلينه ترجمه ائتديرير و 1296-هـ.ق ايلينده پاريس ده چاپ ائتديرير.

 

رضاقولو خان هدايت 1268-جي ايلده خوارزم سفريندن تهرانا گئري دونور و ناصيرالدين شاه ين فرماني ايله دارالفونون رييسي ، علم و معاريف ناظيري تعيين ائديلير. 15 ايل بو وظيفه ده قالير و بو مدت عرضينده «مجمع الفصحا» آدلي مشهور تذكيره سي ني ترتيب ائتمك له مشغول اولور. يئنه ده ناصيرالدين شاه ين تكليفي ايله «روضه الشفا سيره الانبيا والملك الخلفا» آدلي عمومي تاريخي تكميل ائدير (ترتيبي: محمد ابن خاوند شاه بلخي). رضا قولو خان بو كتابا داها 3 جيلد علاوه ائده رك اونو 10 جيلدده تامام لايير. 8-جي جيلد صفوي لر، افغان لار، افشارلار حاققيندا ، 9-جو جيلد قاجارلار سلسله سينين تاريخي، 10-جو جيلد ايله محمد ناصيرالدين شاهين حاكمييتيني 10-جو ايلينه دك اولان معلوماتي احاطه ائدير.

 

داها سونرا «مجمع الفصحا»نين آرديني يازماغا دوام ائدير. بو اونون سونونجو اثري ايدي و اونو 1288-جي ايلده بيتيرير.12

 

رضا قولو خان 1278-جي ايلده ساراي خيدمتيندن اوزاقلاشير و وليعهد مظفرالدين ميرزه نين (او واخت 15 ياشي واردي) مربي سي اولور و آذربايجانا گلير. «شمس الحقايق» آدلي ديواني ني 1285 هـ. ق ايلينده ، «مجمع التاريخ» اثريني ايسه 1283 هـ. ق ايلينده تبريزده تامام لايير و چاپ ائتديرير.

 

حياتينين سونونو تبريزده كئچيرن عاليم 1288 هـ. ق ايلينده تهرانا دوندوكدن سونرا بورادا وفات ائدير.

 

«مجمع الفصحا» قديم و معاصر شعر حاققيندا مجموعه دير. مؤلف هر بير شاعيردن دانيشديقدان سونرا اونلارين يلراديجيليغيندان نمونه لر گتيرير. كتاب 1255 هـ.ق ايلينده تهراندا چاپ اولونور. «رياض العارفين» تذكيره سينه صفوي شاعيرلر حاققيندا دا معلومات داخيل ائديلميش و «مجمع الفصحا» دان داها تام ترتيب ائديلميش دير.

 

رضا قولو خان هدايت اؤز «مجمع الفصحا» سيندا بهار حاققيندا وئردييي معلوماتين سونونا شاعيرين 4 غزليني علاوه اديب. عاليم «مجمع الفصحا» تذكيره سيني يازاركن 132 تذكيره يه استناد ائديب.

 

ادبيات:

 

1- كؤچرلي ف. آذربايجان ادبياتي، 2 ج. باكي، علم. صح.5

 

2- رادفر ع. چند مرثيه از شاعران پارسي گوي. تهران ، 1365 صح. 109.

 

ممتاز س. بهار حاققيندا قئيد و مختلف قئيدلر. --- آرخ-32. ق-34 (583)ف.24.س.و.109.صح.6.

 

4- زرين كوب ع. سيري در شعر فارسي. تهران 1371. صح 94.

 

5- يئنه اورادا، صح.100

 

6- يئنه اورادا.

 

7- يئنه اورادا صح98.

 

8- آريان پور .ي. از صبا تا نيما (تاريخ صد و پنجاه ساله ادب فارسي). 1 ج. تهران 1372، صح 86-87.

 

9- يئنه اورادا. صح 176-177.

 

10- ممتاز. س. بهار حاققيندا مقاله و اثرلرينين توپلوسو. آرخ 38. ق-24 (459) ف24 ، س.و.107

 

11- رضا قولو خان هدايت ، «مجمع الفصحا» ، 4 ج. تهران، 1339، صح. 179.

 

12-آرين پور . ي. از صبا تا نيما، تهران 1372، صح.262.


قايناخ همراز



بؤلوم : بهار شيروانيAZ-TR
یازار : ائشيلداق


بلاگا گؤره



    شعر توركي- خانه شعر توركي-شاعران و اديبان تورك-بيوگرافي شاعران تورك-زندگي نامه شاعران تورك-سويسل-
    شعر تركي-خانه شعر تركي-شاعران و اديبان ترك-بيوگرافي شاعران ترك-زندگي نامه شاعران ترك-

بؤلوم لر

سون یازیلار

باغلانتی لار

یولداش لار

آرشیو

ایمکان لار

سایغاج