عليشير نوايي 1
سه شنبه 20 تیر 1391
+0 به یه ن
نظام الدين
امير عليشير نوايي استاد بي چون و چراي غزل ترك،دانشمند شاعر،بزرگترين
نماينده ي ادبيات تركي جاغاتاي،در سال 1441 ميلادي در هرات متولد
شد.تحصيلات او در مشهد صورت گرفت.اشعار او ابتدا به زبان فارسي به دنباله
رو از بزرگترين مقلد نظامي، - جامي - صورت گرفت.بعد ها نوشته هايش را به
زبان مادري(تركي جاغاتاي و گاهاً آزربايجان)تغيير داد. نوايي به همراه جامي
بزرگترين تعقيب كنندگان شعر عاشقانه ي سبك نظامي بوده اند. با وجود غزل
سرايان بزرگ در ايران ، نوايي در غزل يكه تازي كرده است. منظومه ي 12000
بيتي فرهاد و شيرين نوايي نيز در سبك و سياق ليلي و مجنون نظامي گنجوي،
بسيار غني ست.
بزرگترين غزلسراي تركي آزربايجان، مولانا حكيم شيخ ملا محمد فضولي باياتلئ نيز تحت تأثير استادي نوايي قرار گرفته است.
چهار ديوان و چندين كتاب به نثر از نوايي بر جا مانده است.از جمله آنها مي توان به مكالمات اللغتين اشاره نمود كه به بررسي زبان تركي و نفوذ آن در ساير زبان ها پرداخته است.در اين كتاب نوايي وارد شدن بيش از 1000 واژه از تركي به فارسي را اثبات كرده است.اين كتاب هم اكنون به كوشش پروفسور صديق چاپ گشته است. همچنين كتاب مجالس نفائس و ميزان الأوزان نيز از وي به يادگار مانده است.
او علاوه بر شعر به خوشنويسي،موسيقي و معماري نيز تسلط داشت.به گونه اي كه مسؤل اكثر بناهاي تاريخي شهر هرات در زمان فرمانروايي دوست هم مدرسه ايش سلطان حسن بايقرا بود.وي در شعر تركي به نوايي و در شعر فارسي به فاني تخلص نموده است.سال وفات وي را 1501 ميلادي گفته اند.
چند نمونه از اشعار ليريك نوايي:
تاپمئش اول يؤز قطره – قطره قويدان ئوزگه آب و تاب
قايدا وه – وه مونجا كوكب،ظاهير ائليب آفيتاب
و يا:
اي ساچئن آشؤفته سي يؤز خيلي سودائي مزاج
گؤرمه ديك زنجير هم سئوادايا باعيث هم علاج
و يا:
يئني كؤر كؤزدؤ ساووق آه و سارئق رخساري صبح
گر نهائي مهريده ن مين دك ايميس بيمار صبح
ويا:
خؤرره م اولدو باغ ؤ يئر گؤلده ن،ايچيمده غم هنوز
گؤلدؤ هريان غؤنچه وؤ كؤنلؤم ايشي ماتم هنوز
ويا:
باغ آرا نه سرو ايتيرمين آرزو نه گؤل هوس
دهر باغئندان منه بير سروي گؤل رخسار،بس!
ويا:
قاشلارئندان كيم ايرور قانلئق كؤنؤل ايچره خيال
اول قئزئل كاغئذدا ئوندؤر بو شفق ايچره هيلال
ويا:
بحر عشق ايچره نوائي آشيناليق بولمادئم
تا كي بير گؤز ني آراز،اوبيرني آموي اييلادئم
نمونه اي از اثر فرهاد وشيرين نوايي:
مين كيم بو طرف گؤزار قئلدئم
بو رنجيني ايختيار قئلدئم
اوولده كوپ أئيلادئم تأممؤل
كؤنگلؤمه گيردي بو تخيّؤل
كيم گنجه ئه گنجلر ياشورغان
هر گنجيده كيم ياسادئ قورغان
يا هند نژاد و هندوئي زاد
كيم قصريلرينگي قئلدئ آباد
هم قلعه أؤچؤن گئراك دورور شهر
هر قصريغه باغ و سبزه دن بهر
بولسا مينگه فؤرصت اول قدر چاغ
كيم شهر ايله طرح سالئبان باغ
...
فرهاد و شيرين، سومين اثر از خمسه ي نوايي ست.او در سال 889 هجري قمري به دنباله رو از خسرو و شيرين نظامي اين اثر را خلق كرده است.از نظر قالب و مضمون به كل با خسرو شيرين نظامي تفاوت دارد.
نوايي ازنظامي گنجوي و امير خسرو دهلوي به بزرگي ياد كرده آن دو را خالق قصري عظيم دانسته كه دور اين قصر را حصار كشيده اند. نهايتاً خود را باغبان اين حصار عظيم دانسته است.
پيشتر اشارت بر متفاوت بودن اين منظومه با آثارقبلي كرديم .خود شاعر نيز در همين منظومه بر اين موضوع تأكيد دارد:
بورون جمع ايت ني كيم بولغاي تواريخ
تارئدان ايستا بير فرخنده تاريخ
تاپئلغاي شايد آنداغ بير نئچه سؤز
سؤز آيتور ايلكا اول بان توشما قان گؤز
آني طرح ايت كي،طرحينه ك تازه بولغاي
اولوسقا ميلي بي اندازه بولغاي
يوق أئرسا نظم قئلغانئ،خلايق
مؤكرّر أئيلاماك سنيدين ني لاييق
تصويري كه نوايي از فرهاد منظومه ي خود ساخته است:
ديمان كيم كؤنگلي پاك هم گؤزي پاك
تيلي پاك و سؤزي پاك و أوزي پاك
سخن فرهاد به شيرين در اولين برخورد:
گؤرؤنكاچ اول جمال عالم آرا
آنينه ك مطلوبي بولدي آشكارا
هم اول ايردي كه مفتون بولميش ايدي
گؤرؤب گؤزگؤده مجنون بولميش ايدي
قايناخ: ايرانيان فرومي تورك ادبيات بلومي
بزرگترين غزلسراي تركي آزربايجان، مولانا حكيم شيخ ملا محمد فضولي باياتلئ نيز تحت تأثير استادي نوايي قرار گرفته است.
چهار ديوان و چندين كتاب به نثر از نوايي بر جا مانده است.از جمله آنها مي توان به مكالمات اللغتين اشاره نمود كه به بررسي زبان تركي و نفوذ آن در ساير زبان ها پرداخته است.در اين كتاب نوايي وارد شدن بيش از 1000 واژه از تركي به فارسي را اثبات كرده است.اين كتاب هم اكنون به كوشش پروفسور صديق چاپ گشته است. همچنين كتاب مجالس نفائس و ميزان الأوزان نيز از وي به يادگار مانده است.
او علاوه بر شعر به خوشنويسي،موسيقي و معماري نيز تسلط داشت.به گونه اي كه مسؤل اكثر بناهاي تاريخي شهر هرات در زمان فرمانروايي دوست هم مدرسه ايش سلطان حسن بايقرا بود.وي در شعر تركي به نوايي و در شعر فارسي به فاني تخلص نموده است.سال وفات وي را 1501 ميلادي گفته اند.
چند نمونه از اشعار ليريك نوايي:
تاپمئش اول يؤز قطره – قطره قويدان ئوزگه آب و تاب
قايدا وه – وه مونجا كوكب،ظاهير ائليب آفيتاب
و يا:
اي ساچئن آشؤفته سي يؤز خيلي سودائي مزاج
گؤرمه ديك زنجير هم سئوادايا باعيث هم علاج
و يا:
يئني كؤر كؤزدؤ ساووق آه و سارئق رخساري صبح
گر نهائي مهريده ن مين دك ايميس بيمار صبح
ويا:
خؤرره م اولدو باغ ؤ يئر گؤلده ن،ايچيمده غم هنوز
گؤلدؤ هريان غؤنچه وؤ كؤنلؤم ايشي ماتم هنوز
ويا:
باغ آرا نه سرو ايتيرمين آرزو نه گؤل هوس
دهر باغئندان منه بير سروي گؤل رخسار،بس!
ويا:
قاشلارئندان كيم ايرور قانلئق كؤنؤل ايچره خيال
اول قئزئل كاغئذدا ئوندؤر بو شفق ايچره هيلال
ويا:
بحر عشق ايچره نوائي آشيناليق بولمادئم
تا كي بير گؤز ني آراز،اوبيرني آموي اييلادئم
نمونه اي از اثر فرهاد وشيرين نوايي:
مين كيم بو طرف گؤزار قئلدئم
بو رنجيني ايختيار قئلدئم
اوولده كوپ أئيلادئم تأممؤل
كؤنگلؤمه گيردي بو تخيّؤل
كيم گنجه ئه گنجلر ياشورغان
هر گنجيده كيم ياسادئ قورغان
يا هند نژاد و هندوئي زاد
كيم قصريلرينگي قئلدئ آباد
هم قلعه أؤچؤن گئراك دورور شهر
هر قصريغه باغ و سبزه دن بهر
بولسا مينگه فؤرصت اول قدر چاغ
كيم شهر ايله طرح سالئبان باغ
...
فرهاد و شيرين، سومين اثر از خمسه ي نوايي ست.او در سال 889 هجري قمري به دنباله رو از خسرو و شيرين نظامي اين اثر را خلق كرده است.از نظر قالب و مضمون به كل با خسرو شيرين نظامي تفاوت دارد.
نوايي ازنظامي گنجوي و امير خسرو دهلوي به بزرگي ياد كرده آن دو را خالق قصري عظيم دانسته كه دور اين قصر را حصار كشيده اند. نهايتاً خود را باغبان اين حصار عظيم دانسته است.
پيشتر اشارت بر متفاوت بودن اين منظومه با آثارقبلي كرديم .خود شاعر نيز در همين منظومه بر اين موضوع تأكيد دارد:
بورون جمع ايت ني كيم بولغاي تواريخ
تارئدان ايستا بير فرخنده تاريخ
تاپئلغاي شايد آنداغ بير نئچه سؤز
سؤز آيتور ايلكا اول بان توشما قان گؤز
آني طرح ايت كي،طرحينه ك تازه بولغاي
اولوسقا ميلي بي اندازه بولغاي
يوق أئرسا نظم قئلغانئ،خلايق
مؤكرّر أئيلاماك سنيدين ني لاييق
تصويري كه نوايي از فرهاد منظومه ي خود ساخته است:
ديمان كيم كؤنگلي پاك هم گؤزي پاك
تيلي پاك و سؤزي پاك و أوزي پاك
سخن فرهاد به شيرين در اولين برخورد:
گؤرؤنكاچ اول جمال عالم آرا
آنينه ك مطلوبي بولدي آشكارا
هم اول ايردي كه مفتون بولميش ايدي
گؤرؤب گؤزگؤده مجنون بولميش ايدي
قايناخ: ايرانيان فرومي تورك ادبيات بلومي
بؤلوم : عليشير نوايي (ملقب به نظام‌الدين)CĞ-TR
یازار : ائشيلداق
