يونس امراه كيمدئ لاتين توركجه اليفباسينن
شنبه 13 خرداد 1391
+0 به یه ن
آزربايجان توركجه سينده تانيتيم:
Türk xalq şairlərinin
mübahisə/müzakirəsiz qabaqcılı olan və Türkün İslama baxışını Türk
dilinin bütün sadəlik və gözəlliyiylə ortaya qoyan Yunus Əmrə, sevgini
fəlsəfə halına gətirmiş nümunə bir insandır. Təxminən 700 ildir Türk
milləti tərəfindən dildən dilə köçürülmüş, türkü və ilahilərə söz olmuş,
bəzən atalar sözü kimi dildən dilə gəzmiş misralarıyla Yunus Əmrə, Türk
mədəniyyət və mədəniyyətinin meydana gəlməsinə böyük qatqılar təmin
etmiş bir könül adamıdır. Bəzi qaynaqlarda Anadoluya gələn Türk
boylarından birinə bağlı olub, 1238 ətraflarında doğulduğu rəvayət
edilsə də bu qəti deyil; eynilə 1320 ətraflarında Eskişehirdə öldüyü
yolundakı rəvayətlərdə olduğu kimi. Qərb Anadolunun bir neçə bölgəsində
"Yunus Əmrə" adını daşıyan və onunla əlaqədar görüldüyündən "mövqe" adı
verilən yer/yeyər vardır. Bir qəribə öldü deyələr Üç gün sonra
duy/eşidələr Soyuq su ilə yuyalar Belə qəribə mənçilənin deyən Yunus,
bəlkə də doğulduğu və yaşadığı torpaqlardan çox uzaqlarda bu dünyadan
köçüb getdiyini izah etmək istəməkdədir. Türkiyənin bir çox yerində
Yunus Əmərənin məzarı olduğu iddia edilən bir çox məzar və türbə vardır.
Bunlardan başlıcaları belə sıralana bilər: Eskişehirin Mihalıççık
mahalına bağlı Sarıköy; Karamanda Yunus Əmrə Məscidi həyəti; Təqaüdə;
Qula ilə Salehli arasında Əmrə Sultan kəndi; Ərzurum, Duzcu kəndi;
Ispartanın Keçiborlu mahalı ətrafı; Aksaray; Tiryəkin Sandıqlı mahalı;
Ordunun Ünye mahalı; Sivas yaxınında bir yol üstü. Görüldüyü kimi ədəd
və iddia xeyli qabarıqdır. Bəzi sənədlər, Yunus Əmərənin əsl məzarının
Karaman və ya Sarıköydə olduğuna işarə etməkdədir. Necə ki, 1970-ci
illərin başında Sarıköydəki məzarın Delfinə aid olduğuna qəti gözüylə
baxılaraq bu kəndə Yunus Əmrə adı verildi və oradakı bir bağça içinə
abidə tikildi. 1980-ci illərdə isə, 1350də edilmiş olan Karamandakı
Yunus Əmrə Məscidinin yanındakı məzarın onun gerçək məzarı olduğu iddia
edildi. Əslində bu vəziyyət, Yunus Əmərənin Türklər tərəfindən nə qədər
sevildiyi və mənimsəndiyinin təəccüblü bir nümunəsidir. Həqiqətən də
xalqdan biri olan Yunus Əmrə, xalqın dəyər, duyğu və düşüncələrini dilə
getirişi etibarilə tariximizin ən/en xalqla barışıq ziyalılarından biri
olma xüsusiyyətinə malikdir. Türk təsəvvüfünün dildə və şeirdə qurucusu
olan Yunus Əmərənin şeirlərində əxlaq, hikmət, din, eşq kimi mövzuların
dərhal hamısı təsəvvüfdən çıxar və təsəvvüf fikiri çərçivəsində bir yerə
oturdular. Misralarında didaktik əxlaq təlqinlərində olan Yunus Əmrə,
"könül qırmamaq" mövzusuna ayrı bir əhəmiyyət verər və "üstün bir dəyər"
olaraq şeirlərində bu mövzunu diqqətlə işlər. Bu vaxt Yunus Əmrəni önə
çıxaran bir başqa əhəmiyyətli xüsusiyyəti də, şeirlərində işlədiyi
mövzuları və təlqinləri şəxsən öz həyatında tətbiqidir. "Din tamam
olunca doğular söhbət" deyən Yunus, İslamın səbir, qənaət, hoşgörürlük,
comərdlik, yaxşılıq, fəzilət dəyərlərini mənimsəməyi təlqin edər.
Delfinin sənət anlayışı, dini və milli dəyərləri uyğun gəldirdiyi
misralarında özünü göstərər; milliləşən təsəvvüfə, Türkcənin ən gözəl və
ən güclü xüsusiyyətlərini istifadə edərək tərcüməçi olar. Həqiqətən də
11,12 və 13. əsrlərdə Türkistan və Anadolu Türkləri arasında çox yayılan
təsəvvüfün Türk şairləri arasında iki böyük spikeri vardır: Türkistanda
Əhməd Yəsəvi, Anadoluda Yunus Əmrə... Yunus Əmərənin təsəvvüf
anlayışında dərvişlik yetkinluqdur, eşqdir; Allah qatında qəbul
görməkdir; nəfsini məğlub et/yeyilmək, iradəni əritməkdir; döyüşə,
nifaqa, nümayişə, hamlığa, riyaya, düşmənliyə, şəkilçiliyə qarşı
çıxmaqdır. Yunus Əmrə eyni zamanda bütün insanlığa xitab edən böyük
şairlərdəndir. Bu mənada Mövlananın bir bənzəridir. ONun Mövlana qədər
çox tanınmayışı isə, bir tərəfdən istifadə etdiyi dil olan Türkcənin
Qərbdə Farsca qədər bilinməməsi, kənar yandan da Türk ziyalılarının ONU
laqeyd yanaşmasındandır. Delfindəki insanlıq sevgisi, az qala/haradasa
özüylə qaynaşmış "sevgi fəlsəfəsi"nin bir parçası və hətta nəticəsidir.
Necə ki Delfinin insan sevgisini ilahi sevgi ilə necə uyğun gəldirdiyini
göstərən ən təəccüblü misralarından biri "Yaradılanı xoş gör /
Yaradandan ötəri"dir. Yunus Əmrəyə görə insanlar, din, məzhəb, irq,
millət, rəng, mövqe, sinif fərqi güdülmədən sevilməyi layiq
olmaqdadırlar. Madam ki insanoğlu ruh istiqamətiylə Allahdan
gəlməkdədir; elə isə insanlar heç bir şəkildə bir-birlərindən bu mənada
ayrıla bilməzlər. Yaşadığı çağın gerçəkləri göz qarşısında
saxlanıldığında Delfinin bir başqa əhəmiyyətli tərəfi ortaya çıxar:
Yunus Əmrə, hökumətsizlik içində çalxalanan və Moğol zəbtləri ilə məhv
olan Anadolu torpaqlarında ortaya çıxan pozğun qərbi cərəyanların heç
birinə qapılmadığı kimi, bu axınların Türklərin bütünlüyünə zərər
verməsi təhlükəsi qarşısında da maneə törədici bir rol boynuna
götürmüşdür. Bu baxımdan baxıldığında Yunus Əmrə, həm Türk şeirinin
qurucusu, həm də milli birliyin əhəmiyyətli yapışqanlarından biridir.
Yunus Əmrə, sözün tam mənasıyla "milli bir sənətçi"dir. Eynilə,
Nasrettin Müəllim, Köroğlu, Dadaloğlu və ya Karacaoğlan kimi... Yunus
Əmərənin şeirlərində ən çox işlənmiş mövzular; İlahi eşq, Din, Əxlaq,
Qürbət, Təbiət, Ölüm və fanilikdir.
توريكيه توركجه سينده تانيتيم:
Türk halk şairlerinin tartışmasız öncüsü olan ve Türk'ün İslam'a
bakışını Türk dilinin tüm sadelik ve güzelliğiyle ortaya koyan Yunus
Emre, sevgiyi felsefe haline getirmiş örnek bir insandır. Yaklaşık 700
yıldır Türk milleti tarafından dilden dile aktarılmış, türkü ve
ilahilere söz olmuş, yer yer atasözü misali dilden dile dolaşmış
mısralarıyla Yunus Emre, Türk kültür ve medeniyetinin oluşumuna büyük
katkılar sağlamış bir gönül adamıdır. Bazı kaynaklarda Anadolu'ya gelen
Türk boylarından birine bağlı olup, 1238 dolaylarında doğduğu rivayet
edilirse de bu kesin değildir; tıpkı 1320 dolaylarında Eskişehir'de
öldüğü yolundaki rivayetlerde olduğu gibi. Batı Anadolu'nun birkaç
yöresinde "Yunus Emre" adını taşıyan ve onunla ilgili görüldüğünden
"makam" adı verilen yer vardır. Bir garip öldü diyeler Üç gün sonra duyalar Soğuk su ile yuyalar Şöyle garip bencileyin
diyen Yunus, belki de doğduğu ve yaşadığı topraklardan çok uzaklarda bu
dünyadan göçüp gittiğini anlatmak istemektedir. Türkiye'nin pek çok
yerinde Yunus Emre'nin mezarı olduğu iddia edilen pek çok mezar ve türbe
vardır. Bunlardan başlıcaları şöyle sıralanabilir: Eskişehir'in
Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy; Karaman'da Yunus Emre Camii avlusu;
Bursa; Kula ile Salihli arasında Emre Sultan köyü; Erzurum, Duzcu köyü;
Isparta'nın Keçiborlu ilçesi civarı; Aksaray; Afyon'un Sandıklı ilçesi;
Ordu'nun Ünye ilçesi; Sivas yakınında bir yol üstü. Görüldüğü gibi sayı
ve iddia hayli kabarıktır. Bazı belgeler, Yunus Emre'nin asıl mezarının
Karaman veya Sarıköy'de olduğuna işaret etmektedir. Nitekim, 1970'li
yılların başında Sarıköy'deki mezarın Yunus'a ait olduğuna kesin gözüyle
bakılarak bu köye Yunus Emre adı verildi ve oradaki bir bahçe içine
anıt dikildi. 1980'li yıllarda ise, 1350'de yapılmış olan Karaman'daki
Yunus Emre Camii'nin yanındaki mezarın onun gerçek mezarı olduğu iddia
edildi. Aslında bu durum, Yunus Emre'nin Türkler tarafından ne kadar
sevildiği ve benimsendiğinin çarpıcı bir örneğidir. Gerçekten de halktan
biri olan Yunus Emre, halkın değer, duygu ve düşüncelerini dile
getirişi itibariyle tarihimizin en halkla barışık aydınlarından biri
olma özelliğine sahiptir. Türk tasavvufunun dilde ve şiirde kurucusu
olan Yunus Emre'nin şiirlerinde ahlak, hikmet, din, aşk gibi konuların
hemen hepsi tasavvuftan çıkar ve tasavvuf görüşü çerçevesinde bir yere
oturtulur. Mısralarında didaktik ahlak telkinlerinde bulunan Yunus Emre,
"gönül kırmamak" konusuna ayrı bir önem verir ve "üstün bir
değer" olarak şiirlerinde bu konuyu özenle işler. Bu arada Yunus Emre'yi
öne çıkaran bir başka önemli özelliği de, şiirlerinde işlediği konuları
ve telkinleri bizzat kendi hayatında uygulamasıdır. "Din tamam olunca doğar muhabbet"
diyen Yunus, İslam'ın sabır, kanaat, hoşgörürlük, cömertlik, iyilik,
fazilet değerlerini benimsemeyi telkin eder. Yunus'un sanat anlayışı,
dini ve milli değerleri bağdaştırdığı mısralarında kendini gösterir;
millileşen tasavvufa, Türkçe'nin en güzel ve en güçlü özelliklerini
kullanarak tercüman olur. Gerçekten de 11,12 ve 13. asırlarda Türkistan
ve Anadolu Türkleri arasında çok yayılan tasavvufun Türk şairleri
arasında iki büyük sözcüsü vardır: Türkistan'da Ahmet Yesevi, Anadolu'da Yunus Emre... Yunus
Emre'nin tasavvuf anlayışında dervişlik olgunluktur, aşktır; Allah
katında kabul görmektir; nefsini yenmek, iradeyi eritmektir; kavgaya,
nifaka, gösterişe, hamlığa, riyaya, düşmanlığa, şekilciliğe karşı
çıkmaktır. Yunus Emre aynı zamanda bütün insanlığa hitap eden büyük
şairlerdendir. Bu anlamda Mevlana'nın bir benzeridir. O'nun Mevlana
kadar çok tanınmayışı ise, bir yandan kullandığı dil olan Türkçe'nin
Batı'da Farsça kadar bilinmemesi, öte yandan da Türk aydınlarının O'nu
ihmal etmesindendir. Yunus'taki insanlık sevgisi, neredeyse kendisiyle
özdeşleşmiş "sevgi felsefesi"nin bir parçası ve hatta sonucudur. Nitekim
Yunus'un insan sevgisini ilahi sevgi ile nasıl bağdaştırdığını gösteren
en çarpıcı mısralarından birisi "Yaradılanı hoş gör / Yaradan'dan ötürü"dür. Yunus Emre'ye göre insanlar, din,
mezhep, ırk, millet, renk, mevki, sınıf farkı gözetilmeksizin sevilmeyi
hak etmektedirler. Madem ki insanoğlu ruh yönüyle Allah'tan
gelmektedir; öyleyse insanlar hiçbir şekilde birbirlerinden bu anlamda
ayrılamazlar. Yaşadığı çağın gerçekleri göz önünde bulundurulduğunda Yunus'un bir başka önemli tarafı ortaya çıkar: Yunus Emre, hükümetsizlik
içinde çalkalanan ve Moğol istilaları ile mahvolan Anadolu
topraklarında ortaya çıkan sapık batınî cereyanların hiçbirine
kapılmadığı gibi, bu akımların Türklerin bütünlüğüne zarar vermesi
tehlikesi karşısında da engelleyici bir rol üstlenmiştir. Bu
bakımdan bakıldığında Yunus Emre, hem Türk şiirinin kurucusu, hem de
milli birliğin önemli tutkallarından biridir. Yunus Emre, kelimenin tam
anlamıyla "milli bir sanatçı"dır. Tıpkı, Nasrettin Hoca, Köroğlu, Dadaloğlu veya Karacaoğlan gibi... Yunus Emre'nin şiirlerinde en fazla işlenmiş temalar; İlahi aşk, Din, Ahlak, Gurbet, Tabiat, Ölüm ve faniliktir
بؤلوم : يونس امره AN-TR
یازار : ائشيلداق
