SöySəl Evi--- خانه شعر تركي

حوسين جاويد كيميدئ

یکشنبه 18 تیر 1391
+0 به یه ن
تام آدي: حسين عبدالله اوغلو راسيزاده
دوغوم تاريخي :1882
دوغوم يئري: ناخچيوان
اؤلوم تاريخي :1941
اؤلوم يئري :روسييا سيبير

حسين عبدالله اوغلو راسيزاده (حسين جاويد) - آذربايجان شاعري، دراماتورق. روحاني عائله‌‌سينده دوغولموش، ايبتيداي تحصيليني ناخچيواندا موللا مكتبينده، اورتا تحصيليني م.ت.سيدقي‌نين "مكتبي-تربييه" آدلي يئني اصوللو مكتبينده آلميشدير (1894-1898).
1899-1903-جو ايللرده جنوبي آذربايجاندا اولموش، تبريزين "طالبيه" مدرسه‌سينده تحصيليني داوام ائتديرميشدير. ايستانبول اونيوئرسيتئتي‌نين ادبيات شؤبه‌سيني بيتيرميش (1909)، ناخچيواندا، سونرا ايسه گنجه و تيفليسده، 1915-جي ايلدن ايسه باكيدا معلمليك ائتميشدير.
حسين جاويد كلاسسيك آذربايجان ادبياتي‌نين ان ياخشي عنعنه‌‌لريني اينكيشاف ائتديرن صنعتكارلارداندير. او، 20-جي عصر آذربايجان موترققي رومانتيزمي‌نين بانيلريندن بيري اولموشدور. حسين جاويد صنعتي ژانر و فورما جهتدن زنگيندير. او، ليريك شئرلرين، ليريك-ائپيك، ائپيك پوئمالارين، آذربايجان ادبياتيندا ايلك منزوم فاجعه‌‌ و دراملارين مؤلفيدير. "كئچميش گونلر" آدلي ايلك شئر كيتابي 1913-جو ايلده چاپ اولونموشدور.
حسين جاويد داها چوخ دراماتورق كيمي تانينميشدير. اونون فلسفي و تاريخي فاجعه‌‌لري، عائله‌‌-ميشت دراملاري اوسلوب، يازي اداسي فورما يئنيليگي باخيميندان آذربايجان دراماتورگيياسيندا يئني بير مرحله‌‌ ياراتديغي كيمي، ميللي تئاتر مدنيتي‌نين اينكيشافينا دا قوووتلي تأثير گؤسترميش، "جاويد تئاتري" كيمي سجيه‌لنديريلميشدير. دراماتورگيياسيندا دؤورون عوموم‌بشري، بؤيوك اجتماعي-سيياسي و مدني اهميته ماليك پروبلئملري عكسيني تاپميشدير. آذربايجان ادبياتيندا ايلك منزوم فاجعه‌‌ اولان "شيخ سنان" (1914) اثرينده خالقلاري بير-بيرينه قوووشدورماق اوچون عوموم‌بشري دين ايدئياسيني اورتايا آتميشدير. حسين جاويد بو دؤورده تدريجله "حاق وئريلمير، آلينير" ايدئياسينا گليب چيخميشدير.
ياراديجيليغيندا موهوم يئر توتان "ايبليس" (1918) منزوم فاجعه‌‌سينده دؤورون بوتون مورتجئ قوووه‌لري - "اينسان اينسانا قورددور" فلسفه‌سي‌نين طرفدارلاري، "ايگيرمينجي عصرين مدني وحشيلري" اولان دايره‌لري ايبليس صورتينده عوموميلشديريلميش، ايشغالچي محاربه‌‌لره لعنت ياغديريلميشدير.
1926-جي ايلده موعاليجه‌‌ اوچون آلمانييايا گئدن و 7 آي بئرلينده ياشايان حسين جاويد اورادان ضياليلارين معنوي ايضطيرابلاريني عكس ائتديرن بير سيرا سيياسي-ليريك و ليريك-ائپيك شئرلرله قاييتدي.
20-30-جو ايللرده حسين جاويد بير سيرا تاريخي دراملار يازميشدير. "پئيغمبر" (1922) و "توپال تئيمور" (1925) اثرلريندن سونرا يازديغي "سياووش" (1933)، "خييام" (1935) تاريخي دراملاري حسين جاويدين تاريخه، تاريخي شخصيتلره باخيشيندا جدي دؤنوش اولدو. جنوبي آذربايجانداكي آذربايجانليلارين "شاهنشاهليق" اصولي-ايداره‌سي اسارتي آلتيندا عذاب چكمه‌سي، ان آدي اينسان حقوقلاريندان محروم ائديلمه‌سي ده وطنپرور شاعر كيمي حسين جاويدي دوشوندوروردو ("تئللي ساز" درامي، 1930؛ "كور نئيزن" پوئماسي، 1930).
سووئتلر بيرليگينده توتاليتاريزمين دهشتلي دؤورونده حسين جاويد سوسياليزمين "نايليتلر"ايندن يازماغي اؤزونه روا بيلمه‌ميش، ستاليني، آذربايجان آغالاريني مدح ائتمكدن قطعيتله بويون قاچيرميشدير. اونا گؤره ده بو متين شخصيت سيبير بوزلاقلارينا سورگون ائديلميش و اورادا هلاك اولموشدور. (5.12.1941، ايركوتسك ويلايتي) شاعرين آنادان اولماسي‌نين 100 ايلليك يوبيلئيي گئنيش قئيد اولونموشدور. ناخچيواندا ائو-موزئيي ياراديلميشدير (1981).
يوبيلئي ارفه‌سينده جنازه‌سي‌نين قاليقلاري ايركوتسك ويلايتيندن ناخچيوانا گتيريليب، ائو-موزئيي‌نين ياخينليغيندا دفن ائديلميشدير. ناخچيواندا اونون قبري اوستونده مؤهتشم مقبره اوجالديلميشدير.
آذربايجان ادبياتي‌نين سؤز و فيكير زادگانيدير. داخيلي لياقتي صنعت ايدئالينا سون درجه‌‌ اويغونلاشميشدي. بلكه ده بو صنعت ايدئالي اونون داخيلي لياقتيني ايللر، اون ايللر بويو فورمالاشديرميشدي. “گؤزلليك نامينا، سئوقي نامينا” يازان بؤيوك صنعتكار نئفت بوروقلاريندان و دنيز قهرمانلاريندان، تارلادا سحردن گئجه‌يه‌دك چاليشان امك قاباقجيللاريندان ترننوم دولو سوني ميصراعلارين ساييني چوخالتمادي. آذربايجان ياراديجي فيكري بو سوني ميصراعلار تلاتومونده بوغولدوغو بير زاماندا حياتي باهاسينا اولسا دا، جاويد اؤز صنعت ايدئالينا خاين چيخمادي، اونو ساتمادي. گؤزلليك و سئوگي شاعري ايدي، ائله‌جه ده قالدي.
آذربايجان شئكسپيري دؤرد عصر گئجيكميشدي. اونا يازماق، يازماق، يازماق لازيم ايدي. آغ ورق، مورككب و قلم. واخت اونو قوووردو. سؤز و فيكير زادگاني. كئچميشده قالميش دبدبه و تمتراغي، يوكسك ائهتيراسلاري ترننوم ائده‌رك، هم ده اونلارا ياس ساخلادي. بئله‌جه اصيلزاده، كؤكلو-سويلو زادگان علاجسيزليق و اوميدسيزليكدن اورگي پارتلايا-پارتلايا، گؤزلري گؤره-گؤره اؤز كراليني ائشافوتا يولا سالير. بو گونه قطعي اوميدي يوخ ايدي. بوتون كئچميشي — ياخشي تانيديغي و سئوه-سئوه اوخشاديغي او بؤيوك كئچميشي يالنيز گله‌جه‌يه اعتبار ائده بيلردي.
اصيلزاده‌لره بو دونيادا يئر يوخدور. اونلار اؤز پادشاهلاري‌نين اؤلومو ايله باجاريب بو دونياني ترك ائله‌مه‌ليديرلر. يوخسا جوتچولره، چوبانلارا، سرسريلره يولداش اولا بيلرلر. سون مقام ايسه باشي اوجا توتما مقامي، سون دؤيوش ايسه اؤزونه قارشي يونلتديگين قيلينجدير. جوتچونون يولداشي جوتچو، چوبانين يولداشي چوبان اولماليدير.
سنين ان بؤيوك تسللين اودور كي، سن سونونجولاردانسان. سندن سونرا سنه اوخشار اولماياجاق. هر شئي قايناييب-قاريشاجاق بير-بيرينه. بير-بيري‌نين ايچينده ايته‌جك. فرق ائتمه‌يه‌جك كيم كيمدير. فرق ائتمه‌ديگينه گؤره ده نسيللرين طبيعي آخاري‌نين آرديجيلليغي قيريلاجاق؛ بو طبيعي آخارين گاه قارشيسي كسيله‌جك، گاه دا سونراكي داواملا قاتي آچيلاجاق. منن چوبانلار ادبياتا “گرگين” امكله گله‌جك و اونلار آدلاريني صنعتكار قويوب او سوني ميصراعلار دنيزي‌نين تلاتومونو گئتديكجه داها آرتيق شدّتلنديره‌جكلر. بوردا آييب اولان هئچ نه يوخدور: يئرلر ديَيشيك دوشه بيلمز، چوبان چوبان اولاراق قالماليدير. بئله اولماياندا بئله اولور. سنين ان بؤيوك تسللين: سونونجولاردانسان! سونونجو سؤز و فيكير زادگانلاريندان.
ميشكيناز جاويدين حيات يولداشيدير.
توران جاويدين آتاسيدير.
ارتوغرول جاويدين آتاسيدير. 

***********************************************************************

Tam Adı: Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə
Doğum Tarixi :1882
Doğum Yeri: Naxçıvan
Ölüm Tarixi :1941
Ölüm Yeri :Rusiya Sibir

Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə (Hüseyn Cavid) - Azərbaycan şairi, dramaturq. Ruhani ailəsində doğulmuş, ibtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır (1894-1898).
1899-1903-cü illərdə Cənubi Azərbaycanda olmuş, Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirmiş (1909), Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.
Hüseyn Cavid klassik Azərbaycan ədəbiyyatının ən yaxşı ənənələrini inkişaf etdirən sənətkarlardandır. O, 20-ci əsr Azərbaycan mütərəqqi romantizminin banilərindən biri olmuşdur. Hüseyn Cavid sənəti janr və forma cəhətdən zəngindir. O, lirik şerlərin, lirik-epik, epik poemaların, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə və dramların müəllifidir. "Keçmiş günlər" adlı ilk şer kitabı 1913-cü ildə çap olunmuşdur.
Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Şeyx Sənan" (1914) əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır. Hüseyn Cavid bu dövrdə tədriclə "haq verilmir, alınır" ideyasına gəlib çıxmışdır.
Yaradıcılığında mühüm yer tutan "İblis" (1918) mənzum faciəsində dövrün bütün mürtəce qüvvələri - "insan insana qurddur" fəlsəfəsinin tərəfdarları, "iyirminci əsrin mədəni vəhşiləri" olan dairələri İblis surətində ümumiləşdirilmiş, işğalçı müharibələrə lənət yağdırılmışdır.
1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlərlə qayıtdı.
20-30-cu illərdə Hüseyn Cavid bir sıra tarixi dramlar yazmışdır. "Peyğəmbər" (1922) və "Topal Teymur" (1925) əsərlərindən sonra yazdığı "Səyavuş" (1933), "Xəyyam" (1935) tarixi dramları Hüseyn Cavidin tarixə, tarixi şəxsiyyətlərə baxışında ciddi dönüş oldu. Cənubi Azərbaycandakı azərbaycanlıların "şahənşahlıq" üsuli-idarəsi əsarəti altında əzab çəkməsi, ən adi insan hüquqlarından məhrum edilməsi də vətənpərvər şair kimi Hüseyn Cavidi düşündürürdü ("Telli saz" dramı, 1930; "Kor Neyzən" poeması, 1930).
Sovetlər Birliyində totalitarizmin dəhşətli dövründə Hüseyn Cavid sosializmin "nailiyyətlər"indən yazmağı özünə rəva bilməmiş, Stalini, Azərbaycan ağalarını mədh etməkdən qətiyyətlə boyun qaçırmışdır. Ona görə də bu mətin şəxsiyyət Sibir buzlaqlarına sürgün edilmiş və orada həlak olmuşdur. (5.12.1941, İrkutsk vilayəti) Şairin anadan olmasının 100 illik yubileyi geniş qeyd olunmuşdur. Naxçıvanda ev-muzeyi yaradılmışdır (1981).
Yubiley ərəfəsində cənazəsinin qalıqları İrkutsk vilayətindən Naxçıvana gətirilib, ev-muzeyinin yaxınlığında dəfn edilmişdir. Naxçıvanda onun qəbri üstündə möhtəşəm məqbərə ucaldılmışdır.
Azərbaycan ədəbiyyatının söz və fikir zadəganıdır. Daxili ləyaqəti sənət idealına son dərəcə uyğunlaşmışdı. Bəlkə də bu sənət idealı onun daxili ləyaqətini illər, on illər boyu formalaşdırmışdı. “Gözəllik namına, sevqi namına” yazan böyük sənətkar neft buruqlarından və dəniz qəhrəmanlarından, tarlada səhərdən gecəyədək çalışan əmək qabaqcıllarından tərənnüm dolu süni misraların sayını çoxaltmadı. Azərbaycan yaradıcı fikri bu süni misralar təlatümündə boğulduğu bir zamanda həyatı bahasına olsa da, Cavid öz sənət idealına xain çıxmadı, onu satmadı. Gözəllik və sevgi şairi idi, eləcə də qaldı.
Azərbaycan Şekspiri dörd əsr gecikmişdi. Ona yazmaq, yazmaq, yazmaq lazım idi. Ağ vərəq, mürəkkəb və qələm. Vaxt onu qovurdu. Söz və fikir zadəganı. Keçmişdə qalmış dəbdəbə və təmtərağı, yüksək ehtirasları tərənnüm edərək, həm də onlara yas saxladı. Beləcə əsilzadə, köklü-soylu zadəgan əlacsızlıq və ümidsizlikdən ürəyi partlaya-partlaya, gözləri görə-görə öz kralını eşafota yola salır. Bu günə qəti ümidi yox idi. Bütün keçmişi — yaxşı tanıdığı və sevə-sevə oxşadığı o böyük keçmişi yalnız gələcəyə etibar edə bilərdi.
Əsilzadələrə bu dünyada yer yoxdur. Onlar öz padşahlarının ölümü ilə bacarıb bu dünyanı tərk eləməlidirlər. Yoxsa cütçülərə, çobanlara, sərsərilərə yoldaş ola bilərlər. Son məqam isə başı uca tutma məqamı, son döyüş isə özünə qarşı yonəltdiyin qılıncdır. Cütçünün yoldaşı cütçü, çobanın yoldaşı çoban olmalıdır.
Sənin ən böyük təsəllin odur ki, sən sonunculardansan. Səndən sonra sənə oxşar olmayacaq. Hər şey qaynayıb-qarışacaq bir-birinə. Bir-birinin içində itəcək. Fərq etməyəcək kim kimdir. Fərq etmədiyinə görə də nəsillərin təbii axarının ardıcıllığı qırılacaq; bu təbii axarın gah qarşısı kəsiləcək, gah da sonrakı davamla qatı açılacaq. Mənən çobanlar ədəbiyyata “gərgin” əməklə gələcək və onlar adlarını sənətkar qoyub o süni misralar dənizinin təlatümünü getdikcə daha artıq şiddətləndirəcəklər. Burda ayıb olan heç nə yoxdur: yerlər dəyişik düşə bilməz, çoban çoban olaraq qalmalıdır. Belə olmayanda belə olur. Sənin ən böyük təsəllin: Sonunculardansan! Sonuncu söz və fikir zadəganlarindan.
Mişkinaz Cavidin həyat yoldaşıdır.
Turan Cavidin atasıdır.
Ərtoğrol Cavidin atasıdır.


بؤلوم : حسين جاويد(از شاعران آذربايجان شمالي) AZ-TR
یازار : ائشيلداق


بلاگا گؤره



    شعر توركي- خانه شعر توركي-شاعران و اديبان تورك-بيوگرافي شاعران تورك-زندگي نامه شاعران تورك-سويسل-
    شعر تركي-خانه شعر تركي-شاعران و اديبان ترك-بيوگرافي شاعران ترك-زندگي نامه شاعران ترك-

بؤلوم لر

سون یازیلار

باغلانتی لار

یولداش لار

آرشیو

ایمکان لار

سایغاج